سلطان محمد تغلق شاهسلطان محمد تغلق شاه، دومین سلطان سلسله تغلقیه یا همان خاندان تغلق تیمور می‌باشد. ۱ - سلطنتمحمد جَونَه غیاث‌الدین الغ‌خان، ملقب به ابوالمجاهد ، دومین سلطان این سلسله بود که در ۷۲۵ به سلطنت رسید. در قلمرو وسیع او، بر اثر سیاست‌های نادرستش، همواره شورش وجود داشت و او خود به این امر واقف بود. [۲]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۴۱ـ ۱۴۲.
[۳]
Stanley Lane- Poole،ص۱۲۲، Mediaeval India under the Mohammedan rule ، Delhi ۱۹۸۰.
وی در ۷۲۷ دستور تخریب دهلی را داد و مردم را به زور به منطقه دیوگری ــ که شهر دولت آباد را در آن‌جا بنا کرده بود ــ فرستاد. [۴]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۶ـ۱۳۷.
[۵]
William Henry Beveridge، ج ۱، ص ۹۰ـ۹۱، A comprehensive history of India: civil، military and social ، London ۱۸۷۱.
[۶]
J Talboys Wheeler،بخش ۱، ص ۷۱ـ ۷۲. India under the Muslim rule: political، historical and social integration ، Delhi ۱۹۷۵.
[۷]
Stanley Lane- Poole،ص۱۳۱-۱۳۲، Mediaeval India under the Mohammedan rule ، Delhi ۱۹۸۰.
از ۷۳۲ تا ۷۳۳ درگیر سرکوب شورش در مُلتان و بَنگال و لکهنو و بِهسیتان بود. [۸]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۶ـ۱۳۷.
در ۷۳۳، نام خلیفه عباسی مصر، ابوربیعه سلیمان المستکفی بن الحاکم اول، را از سکه انداخت، اما در ۷۳۵ بار دیگر از خلیفه عباسی اطاعت کرد. [۹]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۹.
[۱۰]
J Talboys Wheeler،بخش ۱، ص ۷۱ـ ۷۲. India under the Muslim rule: political، historical and social integration ، Delhi ۱۹۷۵.
[۱۱]
Stanley Lane- Poole،ص۱۳۷-۱۳۸، Mediaeval India under the Mohammedan rule ، Delhi ۱۹۸۰.
در ۷۳۵، خان‌های گجرات به سبب آن‌که محمد تغلق به افراد عامی، مانند باغبان و حجام، مناصب درباری بخشیده بود، علیه او شورش کردند و او شورش را سرکوب و اموال مردم را غارت کرد و آنان از وحشت به جنگل‌ها گریختند. در همین سال در دکن نیز شورش شد. [۱۲]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۴۳.
محمد تغلق به کَرنال حمله کرد و راجه آن‌جا را کشت و هندوها را گردن زد. [۱۳]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۴۳.
و جنایات زیادی مرتکب شد و خون بسیاری ریخت.۲ - نحوه حکمرانیدر دوره حکمرانی او سلطنت تغلق شاهیان به اوج قدرت خود رسید. دیدگاه‌های توسعه‌طلبانه و افکار اقتصادی و اجتماعی او، تحولات بزرگی در قلمرو سلطنت دهلی به وجود آورد. او در آغاز کار با شورش‌هایی مانند شورش بهاءالدین گرشاسپ روبه‌رو شد که با قساوت آن را سرکوب کرد [۱۴]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۵، لکهنو، ۱۸۶۴م.
[۱۵]
Majumdar،» Muhammad bin Tughluq (A D ۱۳۲۵-۵۱) «،ص۶۱-۶۳، ibid.
اگرچه سلطان محمد موفق شد با گسترش قلمرو حاکمیت خود و سازمان‌دهی امور مالی و مالیاتی، خزانه‌های آباد و ثروتمند ایجاد کند، [۱۶]
برنی ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۶۷، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۱۷]
برنی ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۶۹، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۱۸]
Duff C M، The Chronology of Indian History، ج۱، ص۲۱۷، Delhi، ۱۹۷۲.
اما به کارهایی دست زد که ضربه‌های جبران‌ناپذیری به بافت اقتصادی و اجتماعی قلمرو خود وارد آورد.کوچاندن اجباری مردم دهلی به دِواگیری (دئوگیری) که به دولت‌آباد تغییر نام داده بود، در ۷۲۷ق/۱۳۲۷م [۱۹]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۷۴، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۲۰]
نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۳۴۸، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م.
افزایش خراج میانْ دوآب؛ ضرب سکه‌های مسین به جای سکه‌های طلا و نقره و کوشش برای ترویج آن‌که با شکست روبه‌رو شد و خسارتی بزرگ به بار آورد؛ نقشه لشکرکشی به خراسان و ماوراءالنهر که موجب صرف هزینه بسیار برای تجهیز سپاه شد و نتیجه‌ای در بر نداشت؛ فرستادن سپاه برای فتح نواحی کوهستانی مرز هندوچین؛ اعمال مجازات‌های سنگین برای اجرای قوانین، از عوامل اصلی ناخشنودی مردم و درنتیجه بروز اغتشاش در نواحی مختلف قلمرو او بود. [۲۱]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۷۳-۴۷۴، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۲۲]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۷۶-۴۷۸، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۲۳]
فرشته محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۴-۱۳۵، لکهنو، ۱۸۶۴م.
[۲۴]
نهاوندی عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۳۴۷-۳۴۸، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م.
قحطی شدید ۷ ساله و شیوع وبا در ۷۳۶ق/۱۳۳۶م که تا دهلی نیز کشانده شد، از دیگر عوامل تهی‌شدن خزانه دولت و از دست رفتن سلطه حکومت بر بسیاری از مناطق شد [۲۵]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۲۶]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۲۷]
فرشته، محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۸، لکهنو، ۱۸۶۴م.
[۲۸]
نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۳۴۷-۳۴۸، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م.
[۲۹]
EI۲، ج۱۰، ص۵۹۱.
استقلال دکن به دست حسن گانگو که با عنوان بهمن شاه (ﻫمین مقاله) سلسله بهمن شاهیان را بنیان گذاشت [۳۰]
فرشته، محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۴۳، لکهنو، ۱۸۶۴م.
[۳۱]
نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۳۶۱، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م.
[۳۲]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ج۱، ص۱۲-۱۴، دهلی، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
[۳۳]
Mansingh S، Historical Dictionary of India، ج۱، ص۴۲۰، New Delhi، ۱۹۹۸.
و استقلال بنگال که با تشکیل سلسله الیاس شاهیان (همین مقاله) به رهبری شمس‌الدین الیاس شاه (حک ۷۴۳-۷۵۹ق/ ۱۳۴۲-۱۳۵۸م) از وقایع دوره سلطان محمد بود.۳ - ارتباط با خلیفه عباسیسلطان محمد نخستین سلطان تغلق شاهی است که با خلیفه عباسی در مصر ارتباط برقرار کرد و در ۷۴۴ق/۱۳۴۳م خلیفه، منشور حکومت و خلعت برای وی فرستاد. به دستور سلطان او نام پادشاهان دهلی را که از خلیفه منشور حکومت نداشتند، ازجمله پدر خود را از خطبه بینداخت. [۳۴]
فرشته، محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۸-۱۳۹، لکهنو، ۱۸۶۴م.
[۳۵]
نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۳۵۴، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م.
سلطان محمد در محرم ۷۵۲ نزدیک تهته (تته/تتهه) درگذشت. [۳۶]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۵۲۵، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۳۷]
نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۱، ص۳۶۲، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م.
اوصاف ضد و نقیضی برای سلطان محمد آورده‌اند، [۳۸]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۶۶-۴۶۷، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۳۹]
فرشته، محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۳، لکهنو، ۱۸۶۴م.
به هر حال می‌توان گفت که وی پادشاهی بلندپرواز، جسور و توسعه‌طلب بود که برای دست‌یابی به اهداف خود از هیچ کوشش و سخت‌گیری خودداری نمی‌کرد. او در نگارش فارسی و عربی تبحر داشت، به فارسی شعر می‌سرود، در علوم مختلف دستی داشت و در خوشنویسی ماهر بود. [۴۰]
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۴۶۳، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
[۴۱]
فرشته، محمدقاسم، تاریخ، ج۱، ص۱۳۳، لکهنو، ۱۸۶۴م.
۴ - اهمیت به شعائر دینیبا اینهمه، وی به شعائر دینی پایبند بود و با خطاکاران دینی بشدت برخورد می‌کرد. محمد تغلق شاه برای جلوگیری از حمله مغولان به هند ــ که در افغانستان و ماوراءالنهر بودند ــ به آنان بخشش سنگینی کرد. این بخشش با خشکسالی ای که در هند پدید آمده بود و کشتارهای پی درپی، فقر و نابسامانی اقتصادی را در هند افزایش داد. محمد تغلق برای رفع تنگناهای اقتصادی اقدامات گسترده ای کرد، از جمله بر اراضی مالیات سنگین بست؛ سپاهی به چین و سپاه دیگری به ایران برای غارت فرستاد، اما لشکر او بر اثر نداشتن امکانات لشکری پراکنده شدند؛ [۴۳]
William Henry Beveridge، ج ۱، ص ۸۹، A comprehensive history of India: civil، military and social ، London ۱۸۷۱.
[۴۴]
J Talboys Wheeler،بخش ۱، ص ۷۰ـ ۷۳. India under the Muslim rule: political، historical and social integration ، Delhi ۱۹۷۵.
[۴۵]
دولافوس، کلود فریزر، تاریخ هند، ج۱، ص۱۰۷ـ ۱۰۸.
۴.۱ - علاقه به علممحمد تغلق شاه به علم علاقه داشت و با علوم گوناگونی چون ریاضیات و نجوم و فلسفه و طب آشنا بود، تاریخ را خوب می‌دانست و شعر می‌سرود. میرسیدعلی همدانی (متوفی ۷۸۶) در زمان او به هند مهاجرت کرد که در ترویج تصوف بسیار مؤثر بود. محمد تغلق در ۷۵۲ بر اثر بیماری درگذشت. ۵ - فهرست منابع(۱) ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة، به کوشش طلال حرب، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۲) برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م. (۳) فرشته، محمدقاسم، تاریخ، لکهنو، ۱۸۶۴م. (۴) نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م. (۵) دولافوس، کلود فریزر، تاریخ هند. (۶) طباطبا، علی، برهان مآثر، دهلی، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م. (۷) J Talboys Wheeler، India under the Muslim rule: political، historical and social integration ، Delhi ۱۹۷۵. (۸) William Henry Beveridge، A comprehensive history of India: civil، military and social ، London ۱۸۷۱. (۹) Stanley Lane- Poole، Mediaeval India under the Mohammedan rule ، Delhi ۱۹۸۰. (۱۰) EI۲. (۱۱) Duff C M، The Chronology of Indian History، Delhi، ۱۹۷۲. (۱۲) Mansingh S، Historical Dictionary of India، New Delhi، ۱۹۹۸. (۱۳) Majumdar،» Muhammad bin Tughluq (A D ۱۳۲۵-۵۱) «، ibid. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تغلقیه»، شماره ۳۶۶۶. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان تغلق تیمور»، شماره۶۰۰۶. |